W czynnościach środowiskowych lub sportowych nasze ciało względnie organizuje się samo.
W treningu siłowym (kulturystycznym), jesteśmy w stanie kontrolować i izolować pracę mięśni. Z kolei w ruchu codziennym, naturalnym, nasze mięśnie po prostu „robią swoje”.
Oznacza to, że aby wykonać dany ruch, nasz mózg wybiera najbardziej ekonomiczną i znaną nam ścieżkę ruchu. Aktywuje do tego mięśnie, które uzna za istotne ze względu na ich rolę, siłę, czy umiejscowienie w ciele.
Przykładem takich czynności może być np. sprint, oddanie strzału na bramkę lub coraz bardziej i dosłownie „przyziemnego” – podniesienie czegoś ciężkiego z podłogi.
Czy w trakcie realizacji tych zadań zastanawiamy się w jaki sposób wykonać te czynności? Czy myślimy, które mięśnie zaangażować i jaki powinien być nasz kolejny krok?
Ściśle sportowe zadania ruchowe nie dotyczą każdego z nas, jednak te codzienne (środowiskowe) jak najbardziej. W zależności od tego w jaki sposób przystosowany jest nasz aparat ruchu – wykonamy różne czynności na swój własny, indywidualny sposób.
Wyobraźmy sobie wiązanie butów. Niektórzy muszą usiąść, inni przyklękną na jedną nogę, ktoś schyli się i zawiąże je na zgiętych plecach, a ktoś inny uniesie nogę i zrobi to stojąc na drugiej, opierając się o ścianę.
Czy któraś z tych pozycji jest błędna? Czy istnieją pewne normy i zachowania, których powinniśmy przestrzegać?
Skoro nasze ciało organizuje się samo w taki sposób, nie sądzę, by chciało zrobić nam krzywdę.
Ewolucja ukształtowała nas tak by radzić sobie wyzwaniami życia codziennego. Im więcej w nas ruchu i jego swobodnego przejawiania się, tym bezpieczniej dla zdrowia. Problem pojawia się wtedy, gdy nadużywamy danych wzorców i nie dbamy o wszechstronność ruchu, zamykając się w okowach powtarzalności.
STRATEGIA RUCHOWA
W przypadku osób, które uczą się nowego sportu możemy zauważyć torowanie ruchu na swój indywidualny sposób, a niekoniecznie ten, który pod względem biomechaniki danej dyscypliny jest najbardziej wydajny.
W obecnym czasie ich układ nerwowy zna jedynie zadanie i próbuje wykorzystać aktualne „dane” z pamięci, wykorzystując je na potrzeby jego wykonania.
Jest to zjawisko strategii ruchowej, którą domyślnie wybiera atleta, świadomie próbując zrealizować zadanie jak najbardziej efektywnie.
Początkowo może wydawać się, że sposób w jaki organizuje się ciało wskazuje na pewne braki np. w mobilności lub siły konkretnej grupy mięśniowej.
Abstrahując od tego czy rzeczywiście koślawienie kolan jest błędne, skupmy się na fakcie wykonywania tego ruchu w trakcie ćwiczenia. Czy koślawienie kolan w trakcie przysiadu zawsze jest wynikiem słabego mięśnia pośladkowego średniego (co jest najczęstszą przyczyną tego zjawiska)?
Jeśli atleta otrzyma wskazówkę o trzymaniu środka rzepki na wysokości drugiego palca stopy, może okazać się, że nie ma w tym absolutnie żadnej trudności. Mógł wcześniej nie znać techniki wykonania ćwiczenia.
Oznacza to, że atleta pomimo zdolności do utrzymania wymaganej pozycji, wybrał inną strategię ruchową.
KOMPENSACJA
Kompensacja jest zjawiskiem, które choć bliskie strategii ruchowej, jest zgoła czymś innym.
Termin ten oznacza mechanizm zastępczy, konieczny dla wykonania danej czynności ruchowej. Jest on samoistny. Tryb siedzący, który towarzyszy nam w coraz to większym stopniu, determinuje powstawanie pewnych ograniczeń ruchowych. Rzadko sięgamy nad głowę w związku z czym zakres zgięcia ramienia u wielu z nas jest skrócony w stosunku do normy.
Podobnie w przypadku urazu kończyny dolnej, nasz układ nerwowy automatycznie stworzy kompensacje umożliwiające nam wykonywanie czynności pomijając funkcje kończyny z urazem np. zmniejszanie na niej obciążenia, a przeniesienie go na nogę zdrową.
Przykład A: w przypadku próby sięgnięcia wysoko, nasze ciało wykorzysta inne mechanizmy np. wydłużenie jednego boku, a skrócenie drugiego; uniesienie biodra po stronie ręki sięgającej, tylko po to, aby sukcesywnie zrealizować zadanie.
W początkowej fazie nauki danego sportu lub funkcjonowania w codzienności, kompensacje pomagają osiągać cel. Jesteśmy skuteczni pomimo stosowania „nieprawidłowego” wzorca ruchu. Z czasem jednak kompensacje te mogą znacznie hamować rozwój sportowy ugruntowując błędne nawyki. Podobnie w codzienności, nadużywanie pewnych wzorców kompensacji może przyczynić się do zwiększenia ryzyka urazów.
Ciekawostka: nawet bardzo zaawansowani sportowcy posiadają kompensacje, które często mylnie nazywane są „własnym stylem”.
Czy kompensacja jest zła?
Na to pytanie nie można odpowiedzieć stojąc po stronie czarne lub białe.
Gdyby nie kompensacje – osoby po urazach, mające pewne ograniczenia ruchu, nie byłyby zdolne do sprawnego funkcjonowania na co dzień. Sportowcy mniej zdolni technicznie, nie byliby w stanie rywalizować na wysokim szczeblu.
Przede wszystkim należy zastanowić się czy obciążenie jakiemu zostajemy poddani w danym ruchu nie przewyższa zdolności kompensacji, ponieważ nasze ciało posiada pewien próg adaptacyjny.
Pomimo doskonałego radzenia sobie w treningu, atleta może doznać urazu podczas rywalizacji sportowej. Przeciążenia są tam znacznie większe – chaos środowiskowy i reakcje na zachowania rywala (zrywy, zmiany kierunku poruszania się).
Podsumowanie – kompensacja a strategia ruchu
Trenerzy personalni lub sportowi mogą mieć problem z interpretacją ruchu atlety. Ruch ten może wynikać ze świadomości i intencji lub kompletnego ich braku. Zdarza się, że prosta i niezwykle trafna wskazówka całkowicie zmienia wygląd ćwiczenia, które wykonuje atleta. Czasem jednak wskazówki okazują się totalnie bezużyteczne.
Aby zastosować trafny coaching i wyegzekwować poprawne wykonanie danej czynności ruchowej, musimy dowiedzieć się czy ruch odbywa się świadomie czy jest sumą przypadków i samoorganizacji ciała. Oddzielenie tych dwóch zjawisk od siebie pozwoli nam dobrać odpowiednie wskazówki lub uzupełniające narzędzia pracy.
Dla podsumowania powyższej treści, możemy określić te zjawiska w następujący sposób.
Strategia ruchowa – świadome zastosowanie przez atletę pewnego wzorca ruchu w celu bezpiecznego, ekonomicznego i najbardziej wydajnego sposobu wykonania zadania.
Kompensacja ruchowa – samoistna organizacja ciała w celu zrealizowania zadania ruchowego.
.
.
~Przemek
.
Jeśli w Twojej codzienności lub środowisku sportowym występują czynności, które sprawiają problem:
– odczuwasz dyskomfort lub ból w trakcie lub po aktywności np. dolny odcinek pleców
– wynik ruchu/czynności jest nieefektywny
– nie potrafisz przyjąć i utrzymać odpowiedniej „sportowej” pozycji
Możesz skorzystać z naszej pomocy umawiając się na diagnostykę funkcjonalną lub trening personalny.
Pomożemy Ci znaleźć zdiagnozować problem i rozpocząć pracę nad poprawą funkcji w celu usprawnienia wykonywanych czynności zarówno dnia codziennego jak i docelowej dyscypliny sportu.
